Đại hội lần thứ V của Đảng (1981 - 1986), Đảng ta đã đề ra chủ trương “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”, đây là một trong những nội dung đặc biệt nhấn mạnh về tầm quan trọng của công tác vận động quần chúng. Ngày 28/11/1984, Ban Bí thư Trung ương Đảng (khóa V) đã ban hành Chỉ thị số 53-CT/TW “Về tăng cường công tác quần chúng của Đảng”, trong đó nhấn mạnh: “Phải thực sự tôn trọng quyền làm chủ tập thể của nhân dân lao động, thực hiện tốt khẩu hiệu “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” trong sản xuất, phân phối cũng như trong tất cả các công tác quan hệ trực tiếp đến quần chúng”. Có thể nói, lần đầu tiên, phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” được Đảng ta chính thức đề ra, trở thành một chủ trương lớn, một phương châm hành động cụ thể như “Quy chế dân chủ ở cơ sở”, trong đó nhấn mạnh: “Khâu quan trọng và cấp bách trước mắt là phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở, là nơi trực tiếp thực hiện mọi chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, là nơi cần thực hiện quyền dân chủ của nhân dân một cách trực tiếp và rộng rãi nhất”.

Theo đó, trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ (bổ sung, phát triển năm 2011), Đại hội XII xác định bản chất “Nhân dân làm chủ”, “Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam là nhà nước của dân, do dân, vì dân” là 02 trong 08 đặc trưng của thời kỳ quá độ lên CNXH ở Việt Nam. Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, căn cứ vào tình hình thực tiễn và quan điểm mở rộng dân chủ, Đảng ta đã bổ sung 02 khâu trong phương châm: “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” thành “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”.

Trong bài viết “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về CNXH và con đường đi lên CNXH ở Việt Nam”, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh: “Trong mọi công việc của Đảng và Nhà nước, phải luôn quán triệt sâu sắc quan điểm "dân là gốc"; thật sự tin tưởng, tôn trọng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân, kiên trì thực hiện phương châm "dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Nhân dân là trung tâm, là chủ thể của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Hội đồng nhân dân các cấp là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương thực hiện quyền giám sát đối với các cơ quan nhà nước khác ở địa phương, đặc biệt đối với hoạt động của Uỷ ban nhân dân, các cơ quan chuyên môn của Uỷ ban nhân dân cũng như các đơn vị trực thuộc. Hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân địa phương là chức năng chủ yếu của cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương được thực hiện trước hết ở các Kỳ họp của Hội đồng nhân dân. Hoạt động giám sát này được thực hiện thông qua việc nghe và thảo luận báo cáo của Uỷ ban nhân dân, thông qua việc chất vấn Chủ tịch UBND, thành viên khác của UBND, Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân, Thủ trưởng cơ quan thuộc UBND cùng cấp và yêu cầu những người này trả lời về trách nhiệm của mình đối với vấn đề được nêu. Hoạt động này cũng chính là dịp và điều kiện để Hội đồng nhân dân hoàn thành nhiệm vụ của người đại biểu của dân mà cử tri và Nhân dân địa phương đã tín nhiệm giao cho họ.

Để vận dụng phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng” trong hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân các cấp để ngày càng sâu rộng, từng bước vững chắc và thực sự đi vào cuộc sống, nhất là phát huy dân chủ ở cơ sở, đạt kết quả tích cực, phù hợp với điều kiện, chức năng, nhiệm vụ của Hội đồng nhân dân các cấp để quyết định những công việc quan trọng, thiết thực, gắn liền với lợi ích của Nhân dân, quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể được thừa nhận, tôn trọng và bảo vệ. Tác giả đề xuất một số giải pháp như sau:

Một là: Thể chế hóa các quan điểm của Đảng, đưa phương châm thành các quy định chặt chẽ, đồng bộ, cụ thể trong hệ thống văn bản của Hội đồng nhân dân để phân định rõ phạm vi, quy trình công khai, minh bạch, cách thức triển khai trách nhiệm của các cơ quan Hội đồng nhân dân phải gắn với kỷ luật, kỷ cương theo quy định, quy chế… đảm bảo tinh thần thượng tôn pháp luật.

Hai là: Phải chọn chủ đề giám sát thiết thực và phù hợp với yêu cầu, nhiệm vụ của địa phương trong từng thời điểm; được các cấp, các ngành và dư luận xã hội quan tâm trên cơ sở thu thập, tích lũy và phân tích các nguồn thông tin đa chiều liên quan; xem xét, đánh giá vấn đề quan trọng và bức xúc cần tổ chức giám sát, nhất là những chủ trương, nghị quyết còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện sẽ gặp những khó khăn, bất cập liên quan trực tiếp đến sản xuất và đời sống của Nhân dân.

Ba là: Không nên chọn chủ đề giám sát quá rộng và việc xử lý những khó khăn, vướng mắc lại không thuộc thẩm quyền và khả năng của địa phương để sau khi giám sát các kiến nghị được giải quyết, tháo gỡ kịp thời cho địa phương.

Bốn là: Sau giám sát, phải kiên trì đôn đốc, theo dõi việc thực hiện các kiến nghị của các cơ quan, đơn vị liên quan. Tiếp tục tái giám sát đối với những nội dung kiến nghị chậm được thực hiện hoặc thực hiện chưa dứt điểm, đối với những vấn đề quan trọng, phức tạp, kéo dài xem xét đưa ra chất vấn, giải trình tại Kỳ họp thường lệ Hội đồng nhân dân để làm rõ trách nhiệm các cơ quan liên quan nhằm tạo niềm tin của cử tri đối với cơ quan dân cử.

Năm là: Hoạt động giám sát của Hôị đồng nhân dân cần tranh thủ sự quan tâm chỉ đạo của các cấp ủy đảng, gắn kết quả giám sát của Hội đồng nhân dân với đánh giá, ghi nhận vai trò lãnh đạo của từng chi bộ, đảng viên trong việc hoàn thành nhiệm vụ, chức trách được giao hàng năm.

Sáu là: Quan tâm bồi dưỡng kỹ năng hoạt động giám sát cho các đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp, khi thành lập đoàn giám sát cần lựa chọ đại biểu có kinh nghiệm, am hiểu về lĩnh vực, nội dung giám sát, cung cấp kịp thời các văn bản Luật liên quan đến nội dung giám sát cho các thành viên đoàn giám sát nghiên cứu kỹ trước khi tiến hành giám sát.

Bảy là: Thường xuyên học tập, trao đổi kinh nghiệm định kỳ đối với Hội đồng nhân dân các cấp trong và ngoài tỉnh để lựa chọn cách làm hay, hiệu quả và phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương. Tăng cường tiếp xúc, đối thoại trực tiếp với người Nhân dân, đổi mới và nâng cao chất lượng các hình thức lấy ý kiến của Nhân dân trước khi tổ chức giám sát./.

Thào A Só