Ban của Hội đồng nhân dân (HĐND) là cơ quan của HĐND, có nhiệm vụ thẩm tra dự thảo Nghị quyết, Báo cáo, Đề án trước khi trình HĐND; giám sát, kiến nghị về những vấn đề thuộc lĩnh vực Ban phụ trách; chịu trách nhiệm và báo cáo công tác trước HĐND. Tuy nhiên, trong phạm vi bài viết này chủ yếu đề cập đến vai trò của các Ban của HĐND cấp tỉnh, cấp huyện trong hoạt động thẩm tra.
Các ban của HĐND do HĐND cùng cấp bầu ra trong số các đại biểu của mình tại Kỳ họp đầu tiên của mỗi khoá HĐND. Các Ban của HĐND là hình thức tham gia tập thể của các vị đại biểu HĐND vào việc thực hiện các nhiệm vụ và quyền hạn của HĐND, giúp HĐND nghiên cứu, thẩm tra, xem xét những vấn đề thuộc các lĩnh vực nhất định như pháp chế, kinh tế, văn hoá -xã hội, dân tộc. Các Ban của HĐND được thành lập ở cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và cấp huyện, thành phố, riêng Ban Dân tộc được thành lập ở nơi có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống theo tiêu chuẩn, điều kiện do Uỷ ban Thường vụ Quốc hội quy định. Thành phần của các Ban của HĐND có Trưởng ban, Phó trưởng ban và các Uỷ viên. Thành viên các Ban của HĐND không thể đồng thời là thành viên của Uỷ ban nhân dân (UBND) cùng cấp để bảo đảm cho hoạt động giám sát được khách quan. Số lượng thành viên của mỗi Ban do HĐND cùng cấp quyết định. Trưởng ban của HĐND cấp tỉnh không thể đồng thời là Thủ trưởng các cơ quan chuyên môn thuộc UBND, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân, Chánh án Toà án nhân dân cùng cấp.
Các Ban của HĐND có các nhiệm vụ và quyền hạn sau: (1) Tham gia chuẩn bị các Kỳ họp của HĐND; (2) Thẩm tra các Báo cáo, Đề án, Tờ trình và dự thảo Nghị quyết do HĐND hoặc Thường trực HĐND phân công; (3) Giúp HĐND giám sát hoạt động của UBND và các cơ quan chuyên môn thuộc UBND; hoạt động của Toà án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân cùng cấp và Cục Thi hành án dân sự tỉnh; (4) Giúp HĐND giám sát các cơ quan Nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, đơn vị vũ trang nhân dân và công dân trong việc thi hành Hiến pháp, Luật, các văn bản của cơ quan Nhà nước cấp trên và các Nghị quyết của HĐND, các Quyết định của UBND cùng cấp và các Nghị quyết của HĐND cấp huyện; (5) Báo cáo kết quả hoạt động giám sát với Thường trực HĐND cùng cấp.
Trong khi thi hành nhiệm vụ, các Ban của HĐND có quyền yêu cầu UBND, các cơ quan chuyên môn thuộc UBND, Toà án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân cùng cấp, Cục Thi hành án dân sự, cơ quan Nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội ở địa phương cung cấp những thông tin, tài liệu cần thiết liên quan đến hoạt động của giám sát. Các cơ quan, tổ chức có trách nhiệm đáp ứng yêu cầu của các Ban của HĐND.
Thẩm tra của các Ban của HĐND tỉnh là một trong những nhiệm vụ quan trọng, chủ yếu nhằm xem xét tính hợp hiến, hợp pháp, khoa học, khả thi của vấn đề được đề cập trong Báo cáo, Đề án, Tờ trình và dự thảo Nghị quyết của UBND trình Kỳ họp HĐND cùng cấp đã được cơ quan chuyên môn của UBND thẩm định, xem xét, đánh giá và đưa ra kết luận mang tính pháp lý bằng văn bản. Qua thẩm tra các Báo cáo, Đề án, Tờ trình và dự thảo Nghị quyết của UBND nếu còn có ý kiến khác nhau giữa UBND với Ban chủ trì thẩm tra thì các Ban của HĐND báo cáo với Thường trực HĐND để báo cáo Đảng Đoàn HĐND trình Ban Thường vụ Tỉnh uỷ, huyện uỷ xem xét, quyết định, cá nhân các lãnh đạo của HĐND không được tự ý quyết định vì HĐND hoạt động theo nguyên tắc tập thể hội đồng và quyết định theo đa số. Kết quả thẩm tra là cơ sở phản biện quan trọng và là tài liệu chính để đại biểu HĐND thảo luận và quyết nghị tại Kỳ họp của HĐND. Từ đó đảm bảo cho Nghị quyết của HĐND ban hành hợp hiến, hợp pháp, khoa học, khả thi cao, phát huy hiệu lực, hiệu quả, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng - an ninh và nâng cao đời sống cho Nhân dân.
Thực hiện các quy định của pháp luật về thẩm tra, ngay sau khi thống nhất nội dung, chương trình Kỳ họp HĐND, Thường trực HĐND phân công các Ban của HĐND chủ động tổ chức, xây dựng kế hoạch cụ thể để thẩm tra theo từng lĩnh vực. Đồng thời, yêu cầu các cơ quan soạn thảo khẩn trương hoàn thành Báo cáo, Đề án, Tờ trình và dự thảo Nghị quyết, chuyển về các Ban của HĐND để tổ chức nghiên cứu trước khi tiến hành thẩm tra. Trên cơ sở hồ sơ, tài liệu tiếp nhận được, các Ban chủ động phối hợp, thống nhất sắp xếp thời gian hợp lý để tránh sự chồng chéo về thời gian, đảm bảo tất cả thành viên các ban (cả chuyên trách và kiêm nhiệm) đều tham dự và góp ý vào các Báo cáo, Đề án, Tờ trình và dự thảo Nghị quyết thuộc lĩnh vực được phân công. Qua nhiên cứu hồ sơ, tài liệu nếu có nội dung, vấn đề cần phải cập nhật thêm căn cứ pháp lý, cơ sở thực tiễn hoặc ý kiến của đối tượng thụ hưởng thì yêu cầu UBND, các cơ quan chuyên môn thuộc UBND, Toà án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân cùng cấp, Cục Thi hành án dân sự, cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội ở địa phương cung cấp thêm thông tin, tài liệu hoặc các Ban của HĐND tổ chức khảo sát, nắm tình hình thực tế, kết hợp với nghiên cứu tài liệu tham khảo để phục vụ tốt cho hoạt động thẩm tra của ban, nếu thấy cần phải tham vấn ý kiến chuyên gia, nhà khoa học thì ban trình Thường trực HĐND để tổ chức hội nghị tham vấn đối với các Đề án, Tờ trình và dự thảo Nghị quyết liên quan đến cơ chế, chính sách.
Bên cạnh đó, các Ban của HĐND rất cần sự lãnh đạo, chỉ đạo Đảng Đoàn HĐND, sự lãnh đạo, chỉ đạo điều hoà của Thường trực HĐND đối với hoạt động thẩm tra của các Ban của HĐND nhằm đảm bảo sự thống nhất trong lãnh đạo, chỉ đạo xuyên suốt của cấp ủy, Thường trực HĐND tỉnh đối với các nội dung thẩm tra của các Ban để hoạt động thẩm tra không bị “đơn độc” sẽ góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả việc ban hành Nghị quyết của HĐND trên cơ sở thẩm tra, giám sát kỹ lưỡng và được sự đồng thuận cao trong Nhân dân./.
Thào A Só